Η πράσινη μετάβαση είναι αναγκαία. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως τα φωτοβολταϊκά και οι ανεμογεννήτριες, βρίσκονται στην καρδιά των πολιτικών για απανθρακοποίηση και ενεργειακή ανεξαρτησία. Όμως πίσω από τη λάμψη της “καθαρής ενέργειας”, ξεπροβάλλει μια σιωπηλή σύγκρουση: η κάλυψη γόνιμων εδαφών με πάνελ ηλιακής ενέργειας, εις βάρος της γεωργίας και της οικολογίας.
Ειδικά στις χώρες της Μεσογείου, όπου η ηλιοφάνεια είναι άφθονη, τα φωτοβολταϊκά εγκαθίστανται κατά κόρον σε εύφορες πεδινές εκτάσεις, μετατρέποντας παραγωγική γεωργική γη σε άγονη επιφάνεια ενεργειακής εκμετάλλευσης. Αντίθετα, στη βόρεια Ευρώπη, η ενεργειακή μετάβαση βασίζεται κυρίως σε αιολικά και υδροηλεκτρικά έργα, που συχνά συνυπάρχουν με καλλιέργειες και βοσκοτόπια, περιορίζοντας τη σύγκρουση με την παραγωγή τροφίμων.
Το φαινόμενο αυτό είναι ήδη ορατό. Στην Ισπανία, σύμφωνα με την περιβαλλοντική οργάνωση Ecologistas en Acción, πάνω από 100.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης μετατράπηκαν σε φωτοβολταϊκά πάρκα το 2023. Στην Ελλάδα, περιοχές όπως η Δυτική Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Μεγαλόπολη και η Μεσσηνία αντιμετωπίζουν πίεση χωροθέτησης ΑΠΕ σε εκτάσεις υψηλής αγροτικής παραγωγικότητας, προκαλώντας εντάσεις και ερωτήματα για το μέλλον της διατροφικής αυτάρκειας. Για παράδειγμα στη Δυτική Μακεδονία σχεδιάζονται φωτοβολταϊκά πάρκα συνολικής ισχύος 2,3 GW, με επενδύσεις 1,6 δισ. €, από ΔΕΗ, ΕΛΠΕ και συνεργάτες τους ενώ στη Μεγαλόπολη προχωρούν έργα 0,5 GW με εκτιμώμενη επένδυση 350 εκ. €.
Αξίζει να θυμόμαστε ότι το έδαφος δεν είναι απλά μια επιφάνεια. Είναι ζωντανός οργανισμός. Φιλοξενεί μικροοργανισμούς, δεσμεύει διοξείδιο του άνθρακα, συγκρατεί νερό, παράγει τροφή και στηρίζει την τοπική οικονομία. Ο FAO επισημαίνει πως τα υγιή εδάφη μπορούν να δεσμεύσουν έως και 20% των ετήσιων εκπομπών CO₂ παγκοσμίως. Η πράσινη μετάβαση που καταστρέφει τα εδάφη, υπονομεύει τον ίδιο τον στόχο της.
Σε αυτή την αντιφατική εποχή, αναδεικνύονται παραδείγματα που δείχνουν έναν άλλο δρόμο. Η εταιρεία BIOSOLIDS, με έδρα το Μαυροβούνι Πέλλας, αποδεικνύει πώς η κυκλική οικονομία μπορεί να ενισχύσει τη γη αντί να τη στερήσει. Μέσω μιας πρότυπης διαδικασίας κομποστοποίησης, συλλέγει οργανικά υπολείμματα από κλαδέματα αστικών πάρκων, βιολογικούς καθαρισμούς, και μονάδες τροφίμων, και τα μετατρέπει σε πλούσιο οργανικό εδαφοβελτιωτικό (compost).
Το παραγόμενο κομπόστ ενισχύει τη γονιμότητα των εδαφών, μειώνει την ανάγκη για συνθετικά λιπάσματα και έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για την αποκατάσταση αγροτικών περιοχών που επλήγησαν από πυρκαγιές και πλημμύρες. Ενισχύει τη κατακράτηση νερού, ενισχύει την υγεία του εδάφους και αναζωογονεί την τοπική οικονομία, διατηρώντας θέσεις εργασίας στην ύπαιθρο και προωθώντας την αγροτική ανθεκτικότητα.
Η BIOSOLIDS δεν παράγει μόνο compost. Παράγει έναν νέο τύπο πράσινης μετάβασης.Όχι αυτήν που εκτοπίζει, αλλά εκείνη που αποκαθιστά και συνδέει την πόλη με την ύπαιθρο, τα απόβλητα/απορρίμματα με την τροφή, την ενέργεια με το έδαφος.
Η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας δεν είναι ενεργειακή, είναι συστημική. Χρειαζόμαστε ενέργεια, αλλά όχι σε βάρος της γης που μας ταΐζει και μας στηρίζει. Ο χωροταξικός σχεδιασμός των ΑΠΕ πρέπει να εξαιρεί γόνιμες γεωργικές εκτάσεις και να δίνει προτεραιότητα σε άγονες ζώνες, στέγες, βιομηχανικές περιοχές ή τεχνολογίες συνδυασμού όπως τα αγροβολταϊκά.
Η συζήτηση για το μέλλον της πράσινης μετάβασης πρέπει να περιλαμβάνει τη φωνή της γης. Γιατί χωρίς ζωντανό, εύφορο, υγιές έδαφος, καμία κοινωνία δεν είναι πραγματικά πράσινη οπότε ούτε και βιώσιμη.
Πηγές:
-
FAO – The Role of Soil in Climate Mitigation
https://www.fao.org/soils-portal/soil-management/soil-and-climate-change/en/ -
Ecologistas en Acción – La invasión fotovoltaica en tierras agrícolas españolas
https://www.ecologistasenaccion.org - Wageningen University – Urban waste compost in Mediterranean soils
- BIOSOLIDS – Επίσημες πληροφορίες: https://biosolids.gr
-
EEA – Land take and impact on ecosystems
https://www.eea.europa.eu/