Όπως οι καρποί που μεγαλώνουν στο χωράφι ταξιδεύουν πρώτα στο στόμα των ζώων και μετά φτάνουν στο τραπέζι μας, έτσι και τα μικροπλαστικά ακολουθούν μια παρόμοια, αλλά αθέατη πορεία. Ξεκινούν από το έδαφος ή το νερό, περνούν στα ψάρια και στα ζώα, και τελικά καταλήγουν μέσα στο ίδιο μας το σώμα. Το έδαφος και το νερό (ποτάμια, λίμνες, θάλασσες) χρειάζονται την ίδια φροντίδα απέναντι στο πλαστικό, διαφορετικά όλα όσα παραμελούμε επιστρέφουν με τρόπο που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε.
Την ώρα που τα μικροπλαστικά γίνονται σχεδόν συνώνυμα με την καθημερινότητά μας, εξακολουθούμε να τα αντιλαμβανόμαστε ως κάτι μακρινό, θαλάσσιο και αόρατο. Κι όμως, οι ίνες και τα σωματίδια που γεννιούνται από ρούχα, συσκευασίες, ελαστικά και αγροτικές μεμβράνες ταξιδεύουν από το μπάνιο στο ποτήρι, από το χωράφι στο πιάτο. Τα τελευταία δύο χρόνια, μελέτες έχουν εντοπίσει μικρο- και νανοπλαστικά ακόμη και σε ζωτικά ανθρώπινα όργανα, με αυξημένες συγκεντρώσεις στον εγκέφαλο σε σχέση με ήπαρ και νεφρούς.
Οι επιστήμονες δεν βγάζουν βιαστικά συμπεράσματα για τις συνέπειες στην υγεία, όμως η κατεύθυνση είναι σαφής. Το πρόβλημα είναι δίπλα μας και απαιτεί άμεση αντίδραση.
Η αλυσίδα τροφής έχει ήδη τρωθεί. Από τα οστρακοειδή και τα μικρά πελαγικά μέχρι τα εμπορικά είδη ψαριών, η παρουσία μικροπλαστικών έχει καταγραφεί σε πλήθος ερευνών. Η μεταφορά τους ανάμεσα στα τροφικά επίπεδα είναι πλέον τεκμηριωμένη, ενώ δεν περιορίζεται στους ωκεανούς. Απ την άλλη πλευρά, τα εδάφη, ιδίως τα αγροτικά, δέχονται ανάλογη (αν όχι μεγαλύτερη) πίεση από πλαστικές μεμβράνες, υλικά άρδευσης και πλαστικές συσκευασίες λιπασμάτων και φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Ο FAO και ο UNEP προειδοποιούν ότι η ρύπανση από πλαστικά στην ξηρά είναι εξίσου ανησυχητική για την ασφάλεια τροφίμων, με κίνδυνο να αλλοιωθούν οι ίδιες οι βάσεις της γεωργίας.
Κι όμως, μέσα σε αυτό το σκηνικό, εμφανίζονται φωτεινές χαραμάδες που δείχνουν τον δρόμο. Η Γαλλία έγινε η πρώτη χώρα που καθιστά υποχρεωτικά τα φίλτρα μικροϊνών σε όλα τα καινούργια πλυντήρια από την 1η Ιανουαρίου 2025. Η λογική είναι απλή αλλά ριζοσπαστική. Σταματάς τη ρύπανση στην πηγή, πριν οι ίνες φύγουν με τα λύματα για να γίνουν πρόβλημα των πόλεων, των ποταμών και τελικά της θάλασσας. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η Καλιφόρνια υπήρξε η πρώτη πολιτεία που θέσπισε τυποποιημένη παρακολούθηση μικροπλαστικών στο πόσιμο νερό, εισάγοντας οδηγό μεθοδολογίας και τετραετές πρόγραμμα ελέγχων. Πολιτικές σαν αυτές μετατρέπουν μια αόρατη απειλή σε μετρήσιμους στόχους και συγκεκριμένες υποχρεώσεις.
Η καινοτομία δεν μένει πίσω, αλλά εκδηλώνεται πλέον και στα αγροτικά πεδία. Ένα παράδειγμα που ξεχωρίζει είναι το ευρωπαϊκό πρόγραμμα PHAntastic, το οποίο αναπτύσσει βιολογικά, βιοδιασπώμενα υλικά από πολυϋδροξυαλκανοϊκά (PHA), ικανά να αντικαταστήσουν τις συνθετικές πλαστικές μεμβράνες, όπως αυτές που χρησιμοποιούνται στις γεωργικές μεμβράνες ή τα σάκοι λιπασμάτων. Τα προϊόντα αυτά όχι μόνο αποσυντίθενται πλήρως στο έδαφος, αλλά μπορούν να εμπλουτιστούν με φυσικά βιοενεργά συστατικά (π.χ. βιοδιεγέρτες), προσφέροντας συνεχόμενη θρέψη στα φυτά καθώς διασπώνται. Διεξάγονται ήδη δοκιμές σε θερμοκήπια και φυτώρια στην Ολλανδία και την Ισπανία, που δείχνουν πως μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να γίνει βιώσιμη και λειτουργική για τη γεωργία του αύριο.
Υπάρχουν και ελληνικές ιστορίες που αποδεικνύουν ότι η αλλαγή μπορεί να ξεκινήσει τοπικά. Η «Clean Blue Paros», μια συμμαχία τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεων και της οργάνωσης Common Seas, δουλεύει ώστε η Πάρος να γίνει το πρώτο νησί της Μεσογείου χωρίς πλαστικά απόβλητα. Η προσέγγιση είναι ολιστική: επαναγέμιση νερού αντί για εμφιαλωμένο, μείωση πλαστικών μίας χρήσης σε τουριστικές επιχειρήσεις, δράσεις καθαρισμού και εκπαιδευτικά προγράμματα στην κοινότητα.
Παράλληλα, η ελληνική οργάνωση iSea εργάζεται συστηματικά για την καταγραφή, την έρευνα και την ευαισθητοποίηση γύρω από τη θαλάσσια ρύπανση και τα μικροπλαστικά, χτίζοντας γέφυρες μεταξύ επιστήμης, κοινωνίας και πολιτικής.
Στο ίδιο πνεύμα, η καμπάνια «Θάλασσες Χωρίς Πλαστικό» της Rio Mare, σε συνεργασία με το MEDASSET, αναδεικνύει πώς η εταιρική πρωτοβουλία μπορεί να συνδυαστεί με περιβαλλοντική δράση. Από τον Σεπτέμβριο του 2022 έχει ήδη ανασύρει από τον βυθό πάνω από δύο τόνους πλαστικών απορριμμάτων. Τα πλαστικά «δίχτυα–φαντάσματα» και άλλα απόβλητα που συλλέγονται μετατρέπονται σε νέα αντικείμενα και προϊόντα, ακολουθώντας το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας. Η καμπάνια συνοδεύεται από οπτικό υλικό και βίντεο, προβάλλοντας το μήνυμα ότι η ευθύνη μπορεί να πάρει χειροπιαστή μορφή δράσης.
Το επείγον της κατάστασης δεν είναι σλόγκαν. Όταν σωματίδια πλαστικού ανιχνεύονται σε ανθρώπινους ιστούς και όταν διεθνείς οργανισμοί προειδοποιούν ότι τα εδάφη μας —η καρδιά της τροφής— κινδυνεύουν, το να περιμένουμε κι άλλα στοιχεία ισοδυναμεί με αδράνεια.
Πηγές:
- https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/health-rounds-ingested-plastic-particles-head-brain-2025-02-05/?utm_
- https://www.nature.com/articles/s41591-024-03453-1?utm_
- https://phantastic-project.eu/blog/bio-based-solutions-for-healthier-soils-and-cleaner-agriculture-blog-1/?utm_
- blog.planetcare.org;
- waterboards.ca.gov; kslaw.com.
- triplepundit.com; startupsmagazine.co.uk.
- Cyclades Preservation Fund; interregeurope.eu.
- iSea; eu-citizen.science.
- https://www.youtube.com/watch?v=lgiCK1SGEYM ; Bolton
